Αρχαία Τείχη

Τα τείχη και οι πύλες του αρχαίου Πειραιά. Τα ερείπια των οχυρώσεων βρίσκονται σε καλή κατάσταση ως σήμερα. Το 493 π.Χ. ο Θεμιστοκλής ξεκίνησε την κατασκευή οχυρώσεων γύρω από τον Πειραιά. Οι δύο κύριες πύλες των οχυρώσεων βρίσκονται στην είσοδο της σύγχρονης πόλης στην οδό του 34ου Συντάγματος. Η Πύλη του Άστεως είναι η πιο δυτική πύλη, η οποία περικλείεται από τις οδούς Πύλης, Ομηρίδου, Σκλυλίτση και Κολοκοτρώνη. Ο κύριος δρόμος για τις μεταφορές προς την Αθήνα περνούσε μέσα από την Πύλη του Άστεως.
Τα Μακρά Τείχη και η Μέση Πύλη. Ο σκοπός κατασκευής των Μακρών Τειχών ήταν η σύνδεση της Αθήνας με το επίνειό της. Τα Μακρά Τείχη (Βόρειο, Φαληρικό και το Μέσο ή Νότιο τείχος) δημιουργούσαν έναν ασφαλή διάδρομο ανάμεσα στην Αθήνα και τον Πειραιά για τον πληθυσμό της Αττικής κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Η Μέση Πύλη, κοντά στην Πύλη του Άστεως, είναι πολύ παρόμοια με το Δίπυλον της Αθήνας, αλλά μικρότερη. Είχε κατασκευαστεί για διακίνηση χρησιμοποιώντας τον διάδρομο των Μακρών Τειχών. Η Ηετιώνεια Πύλη βρίσκεται στη βορεινή πλευρά του κύριου λιμένα, του Κάνθαρου, στην περιοχή της Δραπετσώνας. Το φρούριο της Ηετιωνείας κατασκευάστηκε με σκοπό τον έλεγχο του λιμανιού. Δύο τμήματα του τείχους ξεκινούν απ’ αυτή την πύλη. Η πρώτη στα ανατολικά προς τον λιμένα. Η δεύτερη προς τον εξωτερικό λιμένα. Δύο ισχυροί κυκλικοί πύργοι της ελληνιστικής περιόδου ορθώνονταν στα πλευρά της πύλης. Το τείχος προστατεύεται από μια βαθιά τάφρο σκαμμένη μέσα στον βράχο.
Ο παράκτιος τομέας των οχυρώσεων. Κατασκευάστηκε από τον Κόνωνα το 394 π.Χ. και διατηρείται, ως σήμερα, ένα τμήμα του μήκους 2,5 χλμ. κατά μήκος της Πειραϊκής Ακτής. Πολλοί από τους πύργους του τείχους διατηρούνται ως σήμερα.

 

Οι Εκκλησίες

ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ. Κτίστηκε το 1964 στη θέση παλαιότερου ναού. Ακολουθεί βυζαντινά αρχιτεκτονικά πρότυπα, έχει εσωτερικό εμβαδόν 835 τ.μ. και ο τρούλος του στηρίζεται σε 8 σταυροθόλια και ισάριθμες αψίδες. Οι εξωτερικές θύρες του είναι από σφυρήλατο ορείχαλκο ιδιαίτερης τεχνοτροπίας και το περίτεχνο τέμπλο του είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο. Ο ναός ιστορήθηκε από τον αγιογράφο Στ. Αλμαλιώτη και τον μαθητή του Α. Λιάκο. Βρίσκεται στον αριθμό 2 της οδού Εθνικής Αντιστάσεως στη συμβολή της με την οδό Βασιλέως Γεωργίου.

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ. Κτίστηκε στα τέλη του 19ου αι. σε σχέδια του Ι. Λαζαρίμου, του αρχιτέκτονα που σχεδίασε και το Δημοτικό Θέατρο. Πρόκειται για έναν εντυπωσιακό ορθόδοξο ναό νεοκλασικού ρυθμού. Βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το εκθεσιακό κέντρο του ΟΛΠ και το Τελωνείο, στην οδό Αγίου Νικολάου 1.

ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝΑΣ. Στη θέση που βρίσκεται σήμερα ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνα υπήρχε βυζαντινό μοναστήρι του 11ου αι. Τον Απρίλιο του 1827 ο οπλαρχηγός της Ρούμελης Γεώργιος Καραϊσκάκης, μαζί με ένα πολεμικό σώμα Ευρωπαίων φιλελλήνων, επιτέθηκαν στο μοναστήρι μέσα στο οποίο είχαν οχυρωθεί οι άνδρες του Κιουταχή Πασά. Τελικά, μετά από σφοδρούς κανονιοβολισμούς από στεριά και θάλασσα, την κατέλαβαν. Αυτή ήταν η τελευταία μάχη της απελευθέρωσης του Πειραιά από τους Τούρκους. Ο σημερινός ναός κτίστηκε το 1875. Βρίσκεται στην Ακτή Μιαούλη 1.

ΚΑΘΟΛΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ. Τα σχέδια του καθολικού ναού που είναι αφιερωμένος στον Απόστολο Παύλο έγιναν από τον αρχιτέκτονα Eduard Schaubert το 1838 και η επίβλεψη της κατασκευής του από τους Hansen και Lorenzen. Ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 1839 και τα επίσημα εγκαίνια έγιναν τον Νοέμβριο του 1840. H ύπαρξη του ναού έδωσε το έναυσμα για τη λειτουργία καθολικών σχολείων στον Πειραιά από το 1859 και μετά. Η εκκλησία μετασκευάστηκε το 1896 και το 1971 έγινε επέκταση καθώς προστέθηκαν δυο πλάγια κλίτη στο κεντρικό τμήμα της. Βρίσκεται στην οδό Φίλωνος 23.

ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ ΚΑΣΤΕΛΛΑΣ. Είναι πασίγνωστος λόγω της θέσης του στο ψηλότερο σημείο του λόφου της Καστέλας και ιδιαίτερα δημοφιλής ναός στους Πειραιώτες για την τέλεση μυστηρίων λόγω της περίβλεπτης θέσης του. Παλαιότερα, στη θέση του Προφήτη Ηλία υπήρχε ξωκλήσι, μετόχι της μονής Αγίου Σπυρίδωνα, αλλά καταστράφηκε από σεισμό. Το 1986 στη θέση του οικοδομήθηκε ο σημερινός σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής, την οποία αγιογράφησαν Πειραιώτες ζωγράφοι.

ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ. Ο ναός στην πλατεία Αλεξάνδρας κρύβει, κυριολεκτικά, μια απίστευτη ιστορία. Σύμφωνα με αυτήν, το αρχικό παρεκκλήσι κτίστηκε από έναν Ιταλό, με το όνομα Βιτσέντζο Καϊβάνο, προς τιμήν της γυναίκας του Αικατερίνης, όταν αυτή πέθανε, το 1934. Στην εκκλησία, που λειτούργησε τρία χρόνια αργότερα, ο Βικέντιος ζήτησε από τους εργάτες να φτιαχεί μια υπόγεια κρύπτη, όπου τοποθέτησε το λείψανο της γυναίκας του, σε μπρούντζινο φέρετρο, με γυαλί ώστε να διακρίνεται το προσωπό της. Από τότε και μετά ο Ιταλός σύζυγος περνούσε ατέλειωτες ώρες στην κρύπτη θρηνώντας τη χαμένη Κατερίνα του. Οπως αποδείχθηκε, όμως, δεν ήταν μόνο αυτή η αιτία της απομόνωσής του. Στα πρόθυρα του πολέμου μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας, η βρετανική αντικατασκοπεία εντόπισε κρυπτογραφημένα μηνύματα που προέρχονταν από την περιοχή όπου βρίσκεται η εκκλησία. Με τη βοήθεια ραδιογωνιόμετρων, οι ελληνικές αρχές βρήκαν ότι αυτά εκπέμπονταν από την Αγία Αικατερίνη και ερευνώντας τον χώρο της κρύπτης ανακάλυψαν εκεί έναν πομπό –και μάλιστα υψηλής τεχνολογίας για την εποχή! Ο τεθλιμένος σύζυγος συνελήφθη με την κατηγορία της κατασκοπείας. Το όνομά του, ωστόσο, διατηρήθηκε στο παρεκκλήσι της Αγίας Αικατερίνης που φέρει το όνομα του Αγίου Βικεντίου…

ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ. Ο αρχικός μικρός ναός κτίστηκε το 1873, στην τότε ερημική περιοχή της Φρεαττύδας, από έναν δημοτικό κλητήρα, τον Βασίλη Γεωργακάκο, ο οποίος φιλοδοξούσε να γίνει νεωκόρος. Με επίκεντρο την εκκλησία, στη διάρκεια των επόμενων χρόνων κτίστηκαν μεγάλες επαύλεις. Μετά τον θάνατο του Γεωργακάκου, ο Δήμος το 1899 αποφάσισε στη θέση του μικρού ναού να ανεγερθεί ένας πολύ μεγαλύτερος και εντυπωσιακός ναός, σε βυζαντινό ρυθμό, ώστε να ξεχωρίζει στην κορυφή του λόφου. Τα εγκαίνια έγιναν το Νοέμβριο του 1909, εννέα ολόκληρα χρόνια από τότε που άρχισε το κτίσιμό του, και αφού ο ναός πέρασε από διάφορες περιπέτειες και οικονομικές στενωπούς…

ΝΑΟΣ ΑΓΙΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ. Βρίσκεται στην πλατεία Κοραή και θεμελιώθηκε σε σχέδια του Ιωάννη Λαζαρίμου (την υπογραφή του οποίου φέρει το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά και άλλα αξιόλογα κτίρια της πόλης), τον Ιούλιο του 1878. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους στον Πειραιά. Το 1934 μέσα στην εκκλησία λειτούργησε το πρώτο διδακτήριο του Νυχτερινού Γυμνασίου της πόλης, ενώ έγινε ο καθεδρικός ναός του Πειραιά όταν καταστράφηκε η Αγία Τριάδα από τους βομβαρδισμούς του Ιανουαρίου του 1944.

ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΝΕΑΣ ΚΑΛΛΙΠΟΛΗΣ. Εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 1940, στην περιοχή της Νέας Καλλίπολης και εδώ ασκούσε το 1946 τα ιερατικά του καθήκοντα ο μετέπειτα αρχιεπίσκοπος και πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Μακάριος. Στην Αγία Παρασκευή, το αρχικό κτίσιμο της οποίας συνδέεται με πρόσφυγες που ήρθαν από την περιοχή της Βιθυνίας, στη θάλασσα του Μαρμαρά, ανήκει το παρεκλήσι του Αγίου Σώζοντα, στην περιοχή της Πειραϊκής. Αντικρύζει τη θάλασσα και βρίσκεται δίπλα στο γήπεδο του Πορφύρα. Ο Αγιος Σώζων είναι ο προστάτης των ναυτικών από τη Λήμνο και γιορτάζει στις 7 Σεπτεμβρίου.

 

Λιοντάρι Πειραιά

Το λιοντάρι που δεσπόζει σήμερα στο τέλος της Ακτής Ξαβερίου κοιτάζοντας προς το κεντρικό λιμάνι, είναι πιστό αντίγραφο παλαιότερου μαρμάρινου αγάλματος που εκλάπη από τον Ενετό ναύαρχο Μοροζίνι, το 1687. Το πρωτότυπο που κλάπηκε δέσποζε για αιώνες σε μια περίβλεπτη θέση του λιμανιού και ήταν ο λόγος που ο Πειραιάς τον Μεσαίωνα ονομαζόταν Πόρτο Λεόνε από τους Λατίνους και Ασλάν Λιμάν από τους Οθωμανούς. Οι αρχαιολόγοι δεν έχουν καταλήξει σε ασφαλές συμπέρασμα ως προς τη χρονολογία κατασκευής του πρωτότυπου λιονταριού, αλλά μοιάζει πολύ με το τρόπαιο που έστησαν οι Μακεδόνες στη Χαιρώνεια. Πάντως, ούτε ο Παυσανίας, ούτε ο Στράβωνας το αναφέρουν. Στο σώμα του έχουν χαραχτεί –σίγουρα μεταγενέστερα– ρουνικά σύμβολα, για τα οποία δεν υπάρχουν συγκεκριμένες πληροφορίες. Λέγεται ότι τα χάραξαν Βαράγγοι μισθοφόροι, δηλαδή σκανδιναβοί στρατιώτες, οι οποίοι βρέθηκαν στον Πειραιά το 1018 με την ακολουθία του Βυζαντινού αυτοκράτορα Βασίλειου Β΄του Βουλγαροκτόνου.

 

 

Αρχαιολογικοί Χώροι

ΟΙ ΝΕΩΣΟΙΚΟΙ. Ετσι ονομάζονταν οι στεγασμένες παράκτιες εγκαταστάσεις συντήρησης και επισκευών των τριήρεων του αθηναϊκού στόλου, ο οποίος έπρεπε να ήταν πάντοτε αξιόμαχος για να διατηρήσει η Αθήνα την θαλάσσια κυριαρχία της. Εκατοντάδες τεχνίτες και αμέτρητοι δούλοι απασχολούνταν στους 196 νεώσοικους που βρίσκονταν στο λιμάνι της Ζέας. Μπορεί κάποιος να παρατηρήσει απομεινάρια από νεώσοικους στα θεμέλια δυο γειτονικών κτιρίων στην ανατολική πλευρά της Ακτής Μουτσοπούλου. Συγκεκριμένα, στο οικοδομικό τετράγωνο που ορίζεται από την οδό Θρασυβούλου, την οδό Σηραγγείου και την Ακτή Μουτσοπούλου.

ΣΗΡΑΓΓΙΟ. Λέγεται και σπηλιά του Παρασκευά και βρίσκεται μεταξύ Μικρολίμανου και Ζέας, στο τέρμα του χώρου στάθμευσης για την παραλία Βοτσαλάκια. Στην αρχαιότητα ο χώρος ήταν ιερός, αφιερωμένος στον τοπικό ήρωα Σήραγγο ο οποίος μάλλον ταυτίζεται με τον Γλαύκο, γιο του Ποσειδώνα και της νύμφης Ναΐδας. Στα ρωμαϊκά χρόνια το σπήλαιο λειτουργούσε ως λουτρό. Στην είσοδό του βρέθηκε ψηφιδωτό με την παράσταση νέου που οδηγά τέθριππο άρμα.

ΣΚΕΥΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΦΙΛΩΝΟΣ. Ηταν το μεγαλύτερο σε μέγεθος κτίριο του Πειραιά κατά την αρχαιότητα. Η κατασκευή του άρχισε το 346 π.Χ. και για να ολοκληρωθεί το 330 π.Χ. επιβλήθηκε από την πολιτεία έκτακτη εισφορά 10 χρυσών ταλάντων σε κάθε εύπορο Αθηναίο πολίτη. Το όνομά της το χρωστά στον αρχιτέκτονα Φίλωνα. Είχε μήκος 135 μέτρα και πλάτος 18 μέτρα, ενώ εσωτερικά χωριζόταν σε τρία κλίτη με σειρές από κίονες ιωνικού ρυθμού. Στο εσωτερικό του κτιρίου φυλάσσονταν πανιά, κατάρτια, σωσίβια, σχοινιά και πολεμικό υλικό αρκετό για να εφοδιαστούν πάνω από 200 τριήρεις. Η Σκευοθήκη του Φίλωνος ισοπεδώθηκε το 86 π.Χ. από τις ρωμαϊκές λεγεώνες.

ΡΩΜΑΪΚΕΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ ΤΕΡΨΙΘΕΑΣ. Στο οικοδομικό τετράγωνο που ορίζεται από τις οδούς Ηρώων Πολυτεχνείου, Σκουζέ, Λεωσθένους και Φιλελλήνων, εντοπίστηκαν σε μικρό βάθος αρχαιότητες από τη ρωμαϊκή περίοδο. Ο χώρος προοριζόταν για την ανέγερση σχολής, αλλά το 1981 η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ερείπια ρωμαϊκών οικιών.